Auteur: Mitra Muijen
Een greep uit Amor Fati
Hoe een greep te doen uit Amor Fati? — dat vormde voor mij een (noodlottige, doch met liefde omarmde) beproeving! Enerzijds omdat ik recht wilde doen aan de rijkheid van het boek zelf. Heidi Muijen heeft zich laten inspireren door een scala aan bronnen, van alle tijden en uit alle vier de windstreken; zonder zich te beperken tot enig eng idee omtrent ‘de’ wijsheid. Een ruimer wijsheidsbegrip, zoals dat in dit boek gebruikt wordt, stelt dat ook de kunsten, de alom voorkomende mythen, de pathos die we delen met de muziek, onze ethische intuïties en de wijsheid uit filosofische en spirituele tradities, ons helpen levenskunst vorm te geven. Dat die ons vrijheid schenken én ons tot verantwoording oproepen. Juist die krachtige ethos wilde ik, anderzijds, eer aandoen, wetende dat een eenvoudige samenvatting tekort zou schieten deze doorleefde filosofie te vangen.
De auteur van Amor Fati is mijn dierbare tante Heidi, die mij voor een groot deel geïnspireerd heeft ook de academische filosofie in te gaan. Als kind genoot ik al van haar eigenzinnige kijk op het leven. Vaak genoeg stelde ze (quasi-serieus) voor om een zonnedans te doen, ten einde regen af te wenden tijdens uitstapjes en dineetjes. Een pijp opsteken werd op die momenten verheven tot vuurritueel, en een scheutje uit het ‘goddelijk vocht’ tot plengoffer! Het is juist die unieke kijk op het leven die ook doorschijnt in dit boek. Je merkt als lezer dat Heidi de ontdekte wijsheden niet slechts bespreekt, maar ook uitdraagt! Door simpel ogende alledaagse gebruiken te verheffen tot rituelen, krijgen die hun welverdiende eerbied terug.
Uitgeverij Garant
Van doorleefde filosofieën uit klassieke tijden is in het huidige academisch-filosofische bestel maar weinig terug te zien. Met de intrede van het marktdenken, en de daarbij horende verengelsing van het onderwijs, is de nadruk op efficiëntie en doelmatigheid gaan liggen. Studenten dienen aan exameneisen te voldoen; docenten aan het minimale aantal publicaties in zogenoemde A-tijdschriften voor academici. Het gevolg is dat beroepsfilosofen onderling debat opzoeken over onderwerpen die — al zijn ze nog zo boeiend — vaak niet verder van het ‘echte’ leven af hadden kunnen staan. In onderzoek en onderwijs heerst een trend van logisch-argumentatieve, analyserende essays, vol met Angelsaksisch jargon, die vanuit een rigide logocentrisch kader zus of zo trachten te bewijzen of weerleggen. Het gevoel zou geen rol mogen spelen in de wetenschapspraktijk, luidt het idee, en evenmin een ander ruimer wijsheidsbegrip. In tegenstelling tot muziek, die met pathos en retoriek weet te overtuigen, is er in de wetenschap slechts ruimte voor een pure, ‘onvervuilde’ logos.
De verbinding met het leven hervond ik tijdens mijn studie aan het Conservatorium door de bijzondere kracht van muziek om zonder woorden te ontroeren. Het zijn puur de klanken zelf die bij ons tranen uitlokken of ons kippenvel bezorgen; zonder dat daar enig libretto aan te pas komt. Een muziekstuk kan zelfs zo etherisch aanvoelen, dat het elk aards genot lijkt te overstijgen. Alsof het ons een glimp laat zien van een hogere, goddelijke sfeer. Muziek is wel degelijk een taal, precies zoals dichterlijke kunstenaars dat eeuwenlang al opmerken; maar dan één van pure pathos, die zich slechts in termen van gevoelens pleegt uit te drukken. Met scherp contrast luidt het bekende motto: “Mijn gevoel zegt dit of dat, maar rationeel weet ik dat zus of zo.” Zelfs in de muziek lijkt dat de norm te zijn. “Kijk maar naar het gros van de klassieke uitvoeringen,” zei een docent aan het conservatorium eens, “die zijn geheel volgens het boekje — conform de procedures, zonder echt een creatieve invulling.” Met ingekaderde technieken speelt menig speler precies wat de bladmuziek hem opdraagt. Staat er forte, dan speelt hij luider; staat er spiccato, dan speelt hij puntiger. In plaats van dat hij naar smaak, intuïtie en muzikale kennis het zwaar gereduceerde notenschrift weer tot leven tracht te brengen. Op die procedurele grondtoon dringt ook AI door tot de wereld van de muziek. Je kunt de prompt (de opdracht in natuurlijke taal aan de chatbot) zo gek niet bedenken, en AI maakt er een audiobestand van. Diezelfde docent stelde een veelzeggende vraag: “Beginnen computers meer op ons te lijken, of verworden wij veeleer tot computers?” Een rake aanklacht!
Auteur Amor Fati
De kracht van Mythos
We zijn er goed in om denkbewegingen van elkaar af te scheiden, en vooral om er een hiërarchie op na te houden. De logos regeert, terwijl de pathos doorgaans het onderspit moet delven. Wat de mythen in Amor Fati mij geleerd hebben, is dat die strakke categorieën veel meer verstrengeld zijn dan we soms denken. Juist in deze mysterieuze vertellingen lijken pathos, die we treffen in de muziek, en logos, die we treffen in het hedendaagse filosoferen, verweven te zijn – tot een mytho-logie. En juist in die verbondenheid lijkt een enorme kracht te liggen. Vaak met grotere impact dan menig fors, syllogisme-gedreven traktaat. Zodanig, dat de mythen door de eeuwen heen onthouden blijven – dat ze opgetekend zijn door dichters en op muziek gezet door componisten.
Zoals Henry Purcell dat in de 17de eeuw heeft gedaan met het verdriet, en de uiteindelijke zelfmoord, van de Carthaagse koningin Dido. Het is een indringend symbolisch voorval uit de Aeneïs, dat fameus werd opgetekend door Vergilius. De indringende poëtische tekst “When I am laid in earth” wordt ondersteund door een chromatisch neergaande baslijn en harmoniërende violen. Luisteren naar de aria geeft geen derde-persoonsperspectief. Veeleer deelt het de wanhopige binnenwereld van de vertwijfelde en woedende vrouw. De snijdende, klagende dissonanten. En de hopeloze kreten: “Remember me — but ah! forget my fate.” Het huivert, het grijpt je, het ontroert je. Nochtans worden dergelijke mythen vaak bestempeld als achterhaalde fabels; waarmee voorbijgegaan wordt aan de wijsheid die ze bij zich dragen. De kracht zit er juist in, dat een mythe zoveel weet te zeggen in zo weinig woorden. Onorthodox, speels en vertellend helpen de verhalen zaken te duiden die soms lastig rationeel uit te leggen zijn.
Amor Fati grijpt terug op de oude wijze van doorleefd filosoferen met een pleidooi voor het goede leven in de kosmopolis; als antwoord op het oprukkend populisme, en de daarmee samengaande uitsluiting van bepaalde groepen mensen. Samen met de kringen rond de stichting Quest for Wisdom zoekt Heidi Muijen naar doorleefde wijsheid uit de vier windstreken, die in staat is het verscheurende wij-zij-denken te overbruggen en mensen te verbinden. Dit boek is in die zin meer dan ‘leesvoer’ in de boekenkast; het is een oproep om de wijsheid die de mensheid door de eeuwen heen verzameld heeft daadwerkelijk te overdenken. Deze te doorleven; om op die manier, zo langzaam aan, de kosmopolis vorm te geven.
SONY DSC
Amor Fati: Spelende wijsheid voor de kosmopolis is vanaf 20 december 2024 verkrijgbaar in de wijsheidswinkel!
Informeer naar korting mogelijkheden voor studie en als QfWf-vriend(in): info@questforwisdom.org
NL/EN, 2024, ISBN 978-90-441-3970-9
499 pagina’s
Full colour uitgave
Een coproductie met Uitgeverij Garant
